بر بال نسيم

توين بي جامعه شناس انگليسي مي گويد انسان  دو بار اشتباه كرد . يك بار در بهشت ـ كه به  تاوان آن

 اشتباه  از بهشت اخراج شد ـ و يك  بار هم در زمين ، كه به تاوان آن جايي  ندارد كه به آنجا اخراج شود!

 به نظر  او  ، اشتباه دوم انسان ، ماشيني كردن زندگي  است . يعني ماشين ، از همه سو او را

 محاصره  مي كند و  لطافت زندگي و خود زندگي و شخص  انسان را اسير مي سازد .زندگي غربي ـ

 نه البته فقط زندگي در غرب ـ  هم ، گفته توين  بي را تاييد مي كند . متفكران شرقي مثل شريعتي و

 مطهري و اقبال  حرف او را تكميل كرده اند . به اين صورت كه  اگر انسان  سوار ماشين شود،

 برگشت  به  بهشت ،  و اصلاح اشتباه اول خواهد بود ، اما اگر  ماشين بر انسان سوار  شود  ، نتيجه اي

 جز  خفه  شدن  انسان نخواهد داشت . و جايي كه انسان  خفه شود ، شايد همان جهنم باشد .

انتهاي آسمان كجاست ؟

رفته اي با سفينه نور؟

به هر سرعت كه بخواهي

به توسن خواب ...

به رخش خيال ...

چه ديده اي ؟

ديدي كه " من " تمام شد اما ، آسمان ، تمام نشد ...

خيال، به سر رسيد اما

آسمان به سر نرسيد ...

فيلسوفان آمدند نسل اندر نسل

ميليارد ها صفحه تحقيق و كتاب ...

اما هيچكس

به هيچ كجاي آسمان نرسيد

فقط گفتند ... آنجا بي نهايت است .

و زمين ما ...يك ذره ...چون غبار

كوچكتر از غبار

باز هم كوچكتر ... بسيار ريز تر

و انسان ... در اين غبار

گردن كلفتي مي كند .

دادن آقاي بوش رييس جمهور آمريكا در

جريان مصاحبه مطبوعاتي و راديو تلويزيوني

 در بغداد ، تقريبا در حال تبديل شدن به

يك مبدء تاريخي است . به عبارت ديگر

برنامه ريزان امور اداري و اقتصادي كاخ

سفيد ، در هر اقدام خود اين سوال را از

خود مي كنند كه اين اقدام آيا قبل از روز

 پرتاب كفش است يا بعد از آن ؟ پزشك

خصوصي بوش ، در پاسخ به اين سوال كه آيا

بوش چند قاشق از شربت خود را بايد بخورد ،

 گفته است دو برابر زمان قبل از پرتاب

كفش بايد استفاده كند . روانشناسان متخصص

 اين سوال را مطرح كرده اند كه پريدگي

رنگ آقاي بوش مربوط به قبل از پرتاب كفش

است يا بعد از آن . حتي خانم بوش در يك

گلايه خانوادگي به اقاي بوش گفته است شما

قبل از پرتاب كفش به من قول سفر

آفريقا داده بودي . بورس اوراق بهادار

آمريكا نيز بهاي خريد و فروش هاي خود را

نسبت به زمان قبل و بعد از پرتاب كفش به

رئيس جمهور آمريكا تقسيم بندي كرد.

كسي بود به نام پسر كوچولو ، و موجود ديگري

 به نام مرد چاق !

 هر دو ، سوار بر هواپيماي اختصاصي ، از

 آمريكا به ژاپن رفتند .

 هر كدام ، به يكي از شهرهاي ژاپن وارد شدند .

 اما با ورود آنها ، همه اهالي آن دو شهر

 سريعا از شهر هاي خود خارج شدند .

 " پسر كوچولو " و " مرد چاق " اسم هايي بودند

 كه آمريكايي ها روي بمب هاي اتمي خود گذاشته

 بودند .

انسان مسافر است

مبدا كجا ؟ ازل

مقصد كجا ؟ ابد ....

نه ميداند ... شرو ع اش را

نه مي فهمد ، ختامش را

فقط بايد روان باشد .

در اين دالان هستي ...

نشستن در مرامش  نيست ،

پر كاه است انگاري 

كه موج  و باد او را مي برد با خود

كدامين همسفر او را در اين ره مي كند ياري ؟

كدامين توشه را در راه خواهد داشت ؟

چه نيرويي  وجودش را ، دلش را ، گرم خواهد كرد ؟

در غمش هر شب به گردون ، پيك آهم مي رسد

صبر كن اي دل شبي ، آخر به ما هم مي رسد

شام تاريك غمش را گر سحر كردم چه سود

كز پس آن نوبت روز سياهم مي رسد

صبر كن گر سوختي اي دل ، ز  آزار رقيب

كاين حديث جانگداز اخر به شاهم مي رسد

گر گنه كردم عطا از شاه خوبان دور نيست

روزي آخر مژده عفو گناهم مي رسد

 آسمان شعر و ادب ايران زمين ، خورشيد ها و ستاره هايي دارد . فصل ها هم دارد . چون بهار ! بهار كه روزگاري ملك الشعرايش خواندند ، يكي از آن ستاره هاست . او ، هم شاعري است چيره دست ، هم ميهن دوستي است شجاع ، و هم مبارزي  است بزرگ . خواننده اي نديده ام كه ايراني باشد و از خواندن " ساقي نامه " اش  سير بشود . 

نيچه به قول بعضي نابغه است . در دوران خود و پس از خود ، مشهورترين فيلسوف اروپا بود . خداي كليسا يا در واقع  خداي اروپا را كشته و از نظر پاپ ، آبروي كليسا را برده است . مورخين فلسفه هم  يا او را ستوده  ، يا بر او تاخته اند . كتابي هم به  نام چنين گفت زرتشت نوشته است كه ارتباطي با زرتشت ما ندارد .

اگر او ، خدا را كشته باشد ،  مي توان چنين توجيه كرد كه خداي اروپايي ، خدايي كه كليساي قرون وسطي معرفي ميكرد و بر مذهب آن ، بر جان و مال مردم اروپا مسلط بود ، كشتني بود ، اما جمله ديگر او را چگونه بايد توجيه كرد كه مي گويد : به سراغ زنها كه مي روي ، شلاق را فراموش نكن .

آيا منظورش هر زني است ؟ يا فقط زن اروپايي ؟ يا تنها ، زنان آلماني ؟ يا زنان همشهري او ؟ يا اين تز ، جهاني و بين المللي است ؟

نكته اين است كه دانشمندي چون او كه از اخلاق و فلسفه اش ، هم نازي ها بهره فراوان گرفتند و هم ماترياليست ها سود فراوان ، مظهر انديشه غرب بود . آيا غرب مي تواند به چنين دانشمنداني ، كه كم هم نيستند ، ببالد ؟

و راسل را ببين كه گفت : از هر ده بار كه به سراغ زنان مي روي ، 9 بار شلاقت را از دستت مي گيرند .

ز جان ، انديشه نيست ...

بيدلانش را ز آشوب جهان

انديشه نيست ...

از قضاي آسماني ،

خلق را ، بيم است و باز

آفتاب ار بازگشت ،

از آسمان انديشه نيست ...

ما از اين دريا ،

كه كشتي در ميانش برده ايم ،

گر به ساحل مي رسيديم ،

از ميان ، انديشه نيست ...

از براي دوست شهري دشمن ما شد ، ولي

گر مسخر مي كنيم ،

از اين و آن ، انديشه نيست ...

اوحدي مراغه اي

به هر كجا كه روم

 آسمان ،

 رنگي دگر دارد

و رنگ آبي من ،

در آسمان خانه توست ...

كبوتر حرمم ،

حريم امن  من  آن ، آسمان آبي توست ...

ترنم هستي ،

تراوش باران ،

طراوت جنگل ،

كنار كلبه توست ...

سوار توسن عشقم ،

 به سوي باغ تو مي آيم

نفس به تمنا كشم كه ميدانم

نسيم معطر  ز سوي خانه توست ...

به اوج كهكشان كه رسم

تو را بينم ،

كه خلوت و تنهايي ام  همه جا

فقط با حضور و جلوه توست ...

هر باد كه از سوي بخارا به من آيد

با بوي گل و مشك و نسيم و سمن آيد

بر هر زن و هر مرد ، كجا بر وزد آن باد

گوئي مگر آن باد همي از ختن آيد

ني ني ، ز ختن ،  باد چنان خوش نوزد هيچ

كان باد همي از بر معشوق من آيد

هر شب ، نگرانم به يمن تا تو برآيي

زيرا كه سهيلي ، و سهيل از يمن آيد

كوشم كه بپوشم صنما نام تو از خلق

تا نام تو كم در دهن انجمن آيد

با هر كه سخن گويم اگر خواهم و گر ني

اول سخنم ، نام تو اندر دهن آيد

ابوسعيد ابوالخير

در صبحگاه آفرينش

انسان لحظه اي بهشت را ديد ، اما هنوز بهشتي نبود .

ماجراي هبوط  به او آموخت كه او ،  " آدم " شده است اما ،  انسان ؟ هنوز نه !

آدم  بايد بهشت را ترك كند ، به زمين خاكي هبوط كند ، و بهشت را به دست خود بسازد .

فهميد كه  گرچه برگزيده خداست ، اما هم بايد خود را بسازد و هم بهشتش را .

 او هر چه خود را مي سازد ، بهشت هم ساخته مي شود . رابطه تنگاتنگي است

 بين زيبايي وجود انسان با بهشتي كه در آن خواهد بود .

در اين راه طوفانها وجود دارد . گردابها ، سنگلاخها ، پرتگاه ها و فريبكده ها  وجود

 دارد . هفت خوان و هزار خوان ها وجود دارد . شيطان ، در هر گوشه اي كمين كرده

 است و صداي سقوط هم ، پيشاپيش مي رسد .

آدم ، بايد از كمين اين همه دام  و شيطنت شيطان برهد تا به مقام  انسان برسد .

زندگي او ، سراسر كشاكش است ؛ و او هرگز دو چيز را نبايد فراموش كند ؛ يكي

 خدا را و دوم ، شيطان را .

انسان براي حركت آفريده شده است . انسان اراده دارد و با اراده خود مي تواند دنيايي را نابود و دنيايي را ايجاد كند . در خلقت خدا هدفي وجود دارد كه انسان در مسير آن هدف گام بر مي دارد ؛ مي رود ، تكامل پيدا مي كند تا ، برسد . به كجا ؟ به قول مولوي تا آنجا كه جز خدا نبيند .

تاريخ صحنه مبارزه اراده با اراده است . بوده و هستند و خواهند بود كساني كه ، براي سلب حركت از انسان و بيراهه بردن او ، تلاش كرده اند . براي از بين بردن اراده او ، يا منحرف ساختن اراده او فلسفه ها ساخته اند و مكتب ها و آكادمي ها و ايدئولوژي ها طرح كرده اند .

گفته اند كه هدفي در كار نيست ، انسان بيخود تلاش مي كند ، اصلا بيخود به دنيا آمده است و بيخود هم زندگي مي كند ، همه چيز پوچ است ، هم زمين و هم آسمان ، پوچند . نه زمين هسته اي دارد و نه آسمان خدايي . نه از جايي آمده ايم و نه به جايي مي رويم .نه ظلمي و جود دارد و نه عدالتي . همه چيز عبث و بيهوده است . زندگي ، بي فردا است . چند روزي هستيم و بعد بكلي خواهيم رفت . مثل حباب ، خواهيم تركيد . از عدم به دنيا آمده ايم و به عدم هم پرتاب خواهيم شد . كسي كه به دنيا آمده است مي توانست نيايد . خدمت و خيانت ، هر دو يكي است . نه  عيسايي و نه يهودايي ، نه موسي و نه سامري ، نه شمري نه حسيني ، نه حقي نه باطلي ، نه حسني نه قبحي ، نه راستي نه دروغي . همه چيز و هر كاري براي انسان مجاز است .

اين حرفها تازه هم نيست . مال قرن اخير هم نيست . مال كافكا  هم نيست . خيلي ريشه دار است . چيزي است به قدمت وسوسه هاي شيطان .

پيش از اين ...

مانند عقاب بر روي شكار خود مي افتادي

امروز ، ارابه اي با ضجه و فرياد خشن ،

مي غلطد و تو را مي برد اي خان من !

آيا تو

واقعا زن و فرزندان خود را ترك كرده اي...

اي خان من ؟!

قبل از اين ،  مانند عقاب تيز چنگ مغرور مي پريدي و ما را با خود مي بردي .

حال ،

پايت لغزيد و بر خاك افتادي ، اي خان من .

اين نوحه را در تشييع تابوت چنگيز خان مغول  ، و در كنار جنازه او  مي خواندند .

 وقتي دفنش  كردند  ، همه كساني را كه شاهد حمل تابوت بودند ، قتل عام كردند

 ،   تا قبر چنگيز  پنهان  بماند .

دي شيخ با چراغ همي گشت گرد شهر

كز ديو و دد ملولم و انسانم آرزوست

گفتند يافت مي نشود جسته ايم ما

گفت آنكه يافت مي نشود ، آنم آرزوست

هرچند مفلسم نپذيرم عقيق خرد

كان عقيق نادر ارزانم آرزوست

پنهان ز ديده ها و همه ديده ها از اوست

آن آشكار صنعت پنهانم آرزوست

خود كار من گذشت ز هر آرزو و آز

از كان و از مكان ، پي اركانم آرزوست

يك دست جام باده و يك دست جعد يار

رقصي چنين ، ميانه ميدانم آرزوست

براستي چه تفاوت شگرفي است ميان مولوي و نيچه . ميان تفكر شگفت انگيز شرق حاصلخيز ، با تفكر غرب شوره زار . آنها كه داستان ديوانه نيچه را ـ كه او هم با چراغ در ميدان شهر دنبال خدا مي گشت و سر انجام هم از زبان آن ديوانه خبر از مردن خدا مي دهد ـ را خوانده باشند متوجه اين تفاوت عجيب بين مولوي با نيچه ، يا در واقع بين شرق با غرب مي شوند .نيچه خبر از مردن خدا در اروپا مي دهد كه در واقع اعترافي است به ترمز تفكر فلسفي و اجتماعي در آن ديار ، و مولوي سخن از رقص شادمانه و مستانه انسان در تفكراتي كه به جستجوي خدا بينجامد . آن آشكار پنهان !

مولوي هم از ميدان ميگويد ، نيچه هم . مولوي ميدان داري مي كند ، اما نيچه مات مي شود . از فقر انديشه در اروپا جز اين نيز انتظار نمي رود .

راستي همين داستان نيچه نيز ، يك كپي ناشيانه از مولوي است .

تفكر چه زيباست . پيامبران آمدند كه بشر را به سوي زيبايي  تفكرهدايت كنند . در

 اين زيبايي ، رمزي نهفته است .

رمز تفاوت انسان با ساير موجودات . رمز نجات !

كسي كه از زيبايي تفكر استفاده كند ، به زيبايي هاي ديگر مي رسد . بي تفكر ،

 انسان با سنگ چه تفاوتي دارد ؟ جز اينكه موادي از طبيعت را هدر مي دهد ...

قدرت خارق العاده اي كه خداوند به نام عقل و محصول آن ، تفكر ، در وجود انسان

 گذاشته است ، پرواز از مرحله جامدات و در هم شكستن حصار هاي دنياي مادي ، و

 رسيدن به بيكرانه هاست ؛ رسيدن به همه چيز ، حتي به خداوند

و چه بد است كه اين قدرت خارق العاده ، بكر و دست نخورده باقي بماند .